Taktik Oyun-Bir Giriş

Avusturya'lı satranç oyuncusu Wilhelm Steiniz, satranç ile ilgili diğer devrimsel teorilerinin yanı sıra, satrancı toplam bir savaş olarak tanımlayan ilk oyuncudur. Steiniz satrancı salt matematiksel (en azından insana karşı insanın oynadığı oyunlar için) bir hesaplama mücadelesi olmaktan çıkarmıştır; ona göre psikolojik faktörlerin kullanılması oyunun kazanılması için hesaplama kadar önemlidir. Örneğin sizin en güçlü olduğunuz bir hamle yerine rakibinizin sizden beklemediği bir gelişme yoluna girmek ya da rizikolu bir hamleyi icra ederek rakibin dengesini bozmak. Bu beklenmedik hamlenin sizin tarafınızdan yapılması sonucunda sizin için yabancı ama rakip için tamamen yabancı bir evrende durumu lehinize sonuçlandırmak mümkündür. Sonuçta hesaplama yeteneğinin başarılı bir şekilde işlemesi, kişi işlerin yolunda ve beklediği gibi gittiği rahatlığına sahipse mümkündür.

Bunu langırt diline indirgemek istersek taktik oyun kavramına bir giriş yapabiliriz. Langırt çoğumuz, ve aramızdaki en iyi forvetler ya da kaleciler için, teknik olarak ne anlam ifade ediyor? Bir kaleci için; en hızlı şutların kurtarılması, rakibe topu kaptırmamak, en sert şutları karşı kaleye göndermek, ya da bir forvet için en hızlı ve beklenmedik şutları çekebilmek ve serseri topları kontrol edebilmek... İş gelip bu noktaya sıkıştığında  şu sonuca varmaktayız: en hızlı/aldatıcı forvet ile en iyi top çıkaran/gol kurtaran kaleciden oluşan takım en iyi takımdır. Benzetme yapmak istersek “satrançta 5 hamleyi hesaplayan oyuncu 4 hamleyi hesaplayabilen oyuncuyu her zaman için yenecektir” önermesini gösterebilirim.

Ama şimdi gelin şunu düşünelim; siz sadece 3 hamle sonrasını görebiliyorsunuz ve rakibinizin 5 hamle sonrasını görebildiğinizi de biliyorsunuz. Bu durumda ne yapmalısınız? Mücadeleyi salt bir hesaplama savaşı olarak kabul ederseniz sizin rakip kaleciye daha az gol atacağınız ve rakip forvetin de size daha fazla gol atacağı kesin değil midir? Sizin yapmanız gereken taktik faktörleri oyuna sokmak olacaktır: yani 5 hamleyi gören oyuncuya öyle bir hamle göstermelisiniz ki hesaplama yeteneği sekteye uğrasın (tabi suratına sigara dumanı üflemek ya da masayı sallamaktan bahsetmiyorum) ve kendine gelen dek sadece 2 hamle hesaplayabilsin... ve kendine geldiğinde de artık çok geç olsun...

Birkaç örnek verelim:
Rakibin oyununu bozma yoluna gitmek taktik bir yaklaşımdır. Nasıl mı bozulabilir? Örneğin oyun planınızı rakibin güçlü olduğu yönlerini kitlemek üzerine kurabilirsiniz. Örneğin kaleciniz oyun hedefi olarak rakibe top vermeme üzerine kurulu bir yaklaşım içinde oynayabilir. Ya da diyelim ki orta sahası çok güçlü bir oyuncu ile oynuyorsunuz ve orta sahadan pas ve/veya şut olarak çıkmak istediğiniz topları kesip kendi hücum hattına pas olarak geri döndürüyor. O halde bu rakibe karşı oynarken sizin  ana hedefiniz gol atmaktan çok rakibin orta saha üstünlüğünü sıfırlamak olacaktır. Kendi orta saha paslarınızdan ya da şutlarınızdan feda etmek pahasına ona orta sahada top şansı vermeyeceksiniz. Unutmayın üstün olduğu bir yönünü kullanamadığının farkına varan bir oyuncunun tüm nitelikleri, moraline paralel olarak, düşecektir. Bu durumda inisiyatif size geçecektir.

Güçlü olduğunuz bir yönünüzü kullanmayabilirsiniz. Bir üstteki paragraftaki kuralları uygulamak (güçlü yönlerinizi kitlemek) üzere oynayan, ya da genel olarak bu güçlü olduğunuz yönlere karşı savunmasını berkitmiş, rakipler sizden bekledikleri hamlelerin gelmemesi ile şaşıracaklardır. Gene orta sahanızın güçlü olduğunu var sayalım, bu defa orta sahadaki topları (ideal olarak) pas ile çıkmanızı bekleyen rakip orta sahanızdan gelecek ani şutlarla şoke olacaktır. Kurtarsa dahi toplar çoklukla dönecektir ve forvetinize büyük ihtimalle hücum topu olarak kalacaktır. 

Şuna ne dersiniz: Temel teknikleri sizden üstün bir takıma karşı oynarken onların tercih edeceği statik ve dengeli bir oyun yerine takım olarak oyunu kaotik bir yapıya sürükleyin. Tekniği üstün bir rakip dengeli ve sıralı bir oyun ile gol arayacağından ona bu şansı/oyunu ne kadar az verirseniz o kadar çok konsantrasyon ve güven kaybına uğrayacaktır. Bilirsiniz,  rakibin ellerini titretmeye başladığınız an %75 kazanmışsınızdır.

Sizden üstün bir takımla oynarken kazanmak için çıktığınızı anlamaları bile bir silahtır. Çoğu zaman yenilgiyi kabul etmiş takımlarla oynamanın rahatlığı güçlü takımların en büyük silahıdır. Bu silahı onların elinde alın ve kazanabileceğinize gerçekten inanın. Örneğin 5-3 önde olduğunuz ve kendinizden güçlü bir takımla oynadığınız bir maçta durumun 5-4'e ya da 5-5'e gelmesi sizi çökertmesin ve “işte olması gereken oluyor” hissine kapılmayın, bu çok saçmadır çünkü langırtta gol unutmayın her an her atılabilir. Bir de rakibi düşünün, onlar da her an o golü yiyebileceklerinin farkındalar ve ayrıca kendilerinden zayıf bir takıma yenilmek üzere oldukları düşüncesi onlar üzerinde baskı oluşturuyor. Onlara istedikleri rahatlığı (yani sizin çöktüğünüz pes ettiğiniz hissini) vermeyin ve kendinize de bu kötülüğü yapmayın. Sertleşin. Sakarya gerisine çekilen ordumuzun çekildikçe sertleşen tavrını ya da 1942-43 süresince çekildikçe sertleşen Sovyet ordularını hatırlayın.

Langırt hızlı değişkenlerin görev aldığı bir oyundur. Taktik yaklaşımları, buna bağlı olarak, siz de daha geniş bir perspektifle yani daha seri değiştirilebilir bir yaklaşım altında ele alabilirsiniz. Örneğin ilk maçınızda yukarıda bahsettiğim kaotik oyun ile kendilerine karşı başarı elde ettiğiniz bir takım (illa yenmiş olmak durumunda değilsiniz, yenilmiş ama sizden atmalarını bekledikleri gol sayısından daha fazlasını atmış olmanız da yeterlidir) ikinci oyuna sizden gene aynı tipte oyunu bekler halde ve kendini buna hazırlamış halde çıkacaktır. O halde bu ikinci oyunda gene beklemedikleri ya da ilk oyunda beklemiş oldukları şeyleri onlara bu sefer vererek şaşırtmaca/sersemletme yapabilirsiniz. Tıpkı bir az önce hızlı bir çekiçle avladığınız bir kaleciyi bir sonraki şutunuzda bir çekiç feykiyle avlamanın mantıklı olacağı gibi.

Taktik yaklaşım her zaman için güçsüz takımın uygulaması gerekli bir şey olarak düşünülmemelidir. Birbirine denk güçte olan takımların birbirlerine uygulamaları gereken bir silahtır. Ayrıca kendisine taktik oyun oynandığını anlayan güçlü takım da derhal kendi karşı taktik yaklaşımını, oyun içinde ya da molada, geliştirmelidir.

Örnekler çoğaltılabilir ama ben yazıyı bitirmek ve sıkıcı olmamak adına şöyle bir özetleme ile bu babı  kapatmak istiyorum. Langırt sadece hız ve teknik üstünlük olarak algılanmamalıdır. Rakibin dengesini bozacak ya da rakibi şaşırtacak uygulamalar zaferin anahtarı olabilirler. Bunlar ise rakibin  sizden beklemediği hamleler, direnç ve rakibin güçlü yanlarına yöneltilmiş kilitlemeler olarak anlaşılmalıdır. Bu uygulamaları gerçekleştirmek ise oyun öncesinde ve oyun anında taktik düşünceye hakim olmakla mümkündür. Ama her şeyden önce; bu uygulamalar için, taktik yaklaşım  takımın her iki oyuncusu tarafından da iyice anlaşılmış ve kabul edilmiş olmalıdır. Örneğin oyun içinde taktik değişikliklere gidilmek istendiğinden bunun bir iki kelime ile takım arkadaşınıza iletilebilmesi hayatidir.

Sonuç olarak, rakip sizden güçlü ya da size denk güçte ise onu kitleyin ve şaşırtın derim (Rakibi normal silahlarınızla eziyorsanız sanırım taktik oyuna gerek yoktur ama size karşı bir taktik savaşın başladığını anladığınız anda karşı önlemi almalısınız). Bu Steiniz'in ya da Capablanca'nın da dediği gibi “ufak bir üstünlük” demektir. Şimdi bu ufak üstünlüğü zafere çevirmek için şutlarınızı, hızınızı, direncinizi ve her türlü üstünlüğünüzü kullanmanın vaktidir. Taktik yaklaşım ya da taktik oyun silahınızı da çekiçlerinizin, kepçelerinizin, tik taklarınızın yanındaki yerine koyabildiğiniz gün oyununuz bir gömlek daha ileriye gitmiştir.

Not: Bu yazıda anlatılanlar temel tekniklerin (şut, pas, top çıkarma vb.) önemsiz olduğu gibi anlaşılmamalıdır. Taktik yaklaşım bu silahların kullanılmasının yetersiz kalacağı ya da sonucun soru işaretine tabi olduğu durumlar için ek, ama etkili, bir silahtır. Gene de unutulmamalıdır ki rakibi durdurduktan sonra kazanmak için gene bu vuruşlara, ya da kendinize has diğer vuruşlara, ihtiyacınız olacaktır; rahatlayın paralize haldeki rakip daha kolay gol yiyecektir.   

Anlatması zor bir kavram olan taktik oyun yaklaşımını umuyorum sizlere çıtlatabilmişimdir diyerek ve ecnebi satranç büyüklerimiz rahmetli Wilhelm Steinitz(Avusturya) ve Jose Capablanca(Küba) ağabeylerimize saygılar ve yerli uluslararası bayan satranç ustalarımız Betül Cemre Yıldız ve Nilüfer Çınar Çorlulu'ya başarılar dileyerek yazımızı kapatıyoruz. 

NEONEBU